درمان بی اختیاری ادرار در سالمندان ناشی از ضعف عضلات مثانه و لگن

بی اختیاری ادرار رایج است، و در حدود 1 نفر از هر 3 سالمند را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بعضی از افراد هر بار که ادرار می‌کنند، بی اختیاری دارند، در حالی که بسیاری دیگر به طور متناوب دچار بی اختیاری می‌شوند. بسیاری از افراد بدون کمک پزشکی با بی اختیاری زندگی را سپری می‌کنند، زیرا می ترسند که نشان دهنده یک بیماری جدی تر باشد یا از آن خجالت می‌کشند. سایر افراد به اشتباه اعتقاد دارند که بی اختیاری بخشی طبیعی از فرآیند پیری است و تصور می‌کنند که هیچ کاری برای آن نمیتوان انجام داد. برعکس، بی اختیاری ادرار هرگز طبیعی نیست و زمانی که رخ می‌دهد، اغلب قابل درمان و علاج پذیر است.

بی اختیاری ادرار نه تنها به خودی خود یک مشکل است، بلکه می‌تواند به بسیاری از مشکلات و عوارض دیگر، به ویژه در میان افراد مسن تر منجر شود. به عنوان مثال، بی اختیاری می‌تواند فرد را از انجام فعالیت‌ها و تعاملات با دیگران بازدارد، که می‌تواند سبب انزوا و افسردگی گردد. علاوه بر این، بی اختیاری می‌تواند خطر ابتلا به ضایعات پوستی و زخم‌های ناشی از فشار (در اثر تحریک پوست توسط ادرار) و همچنین افتادن (ناشی از تلاش برای سریع رسیدن به توالت) را افزایش دهد

انواع بی اختیاری در سالمندان

بسیاری از متخصصان سعی می‌کنند بی اختیاری را در افراد مسن مطابق علت اصلی مشکل طبقه بندی کنند. دسته‌ها یا انواعی که اغلب متخصصان در مورد آن توافق دارند، بی اختیاری فوریتی، بی اختیاری استرسی، بی اختیاری ناشی از سرریز ادرار، بی اختیاری عملکردی و بی اختیاری ترکیبی می‌باشند.

بی اختیاری فوریتی

بی اختیاری فوریتی، نیاز فوری ناگهانی و شدید برای ادرار کردن است که نمی‌توان آن را سرکوب کرد، و پس از آن از دست رفتن غیرقابل کنترل ادرار اتفاق می‌افتد. مقدار ادرار از دست رفته ممکن است کم یا زیاد باشد. افراد مبتلا به بی اختیاری فوریتی اغلب زمان بسیار کمی برای رسیدن به توالت دارند قبل از اینکه “نشت ادرار” داشته باشند. اکثر افراد مبتلا به بی اختیاری، نه تنها در طول روز، بلکه در شب نیز زیاد ادرار می‌کنند (نوکتوریا ). ترکیبی فوریت ادرار، افزایش دفعات ادرار کردن و افزایش ادرار در طول شب اغلب به مثانه بیش فعال شناخته می‌شود، چه این ترکیب منجر به بی اختیاری شود و چه نشود.

بی اختیاری فوریتی شایع ترین نوع بی اختیاری در افراد مسن است. علت بیش فعالی مثانه و بی اختیاری فوریتی معمولا ناشناخته است. سکته مغزی، اختلال خواب یا سایر اختلالاتی که بر توانایی مغز یا نخاع (مثلا تنگی نخاعی کمری) تأثیر می‌گذارند که مانع از انقباضات مثانه در صورت عدم فرصت برای ادرار کردن می‌شوند، باعث بی اختیاری فوریتی می‌گردند. شرایطی که مثانه را تحریک می‌کنند، مانند واژینیت آتروفیک در زنان، بزرگ شدن پروستات در مردان و یا یبوست شدید، نیز می‌توانند باعث بی اختیاری فوریتی شوند.

بی اختیاری استرسی

بی اختیاری استرسی از دست رفتن مقدار قابل توجهی ادرار در هنگام سرفه، فشار دادن، عطسه کردن یا بلند کردن اجسام سنگین و یا در طول هر فعالیتی است که به طور ناگهانی فشار روی شکم را افزایش می‌دهد. این افزایش فشار بر مقاومت اسفنکتر ادراری بسته غلبه می‌کند. سپس ادرار به داخل مجرای ادرار وارد می‌شود. بی اختیاری استرسی در زنان شایع است اما در مردان رایج نیست.

هر وضعیت یا رویدادی که اسفنکتر ادراری یا مجرای ادرار را تضعیف کند و مقاومت آن را کاهش می‌دهد می‌تواند باعث بی اختیاری استرسی شود. به عنوان مثال، زایمان ممکن است اسفنکتر ادرار را تضعیف کند، همچنین جراحی اندام‌ها یا ساختارهای داخل لگن مانند رحم (مثلا هیسترکتومی) ممکن است این تاثیر را داشته باشد. اگر بخشی از مثانه حمایت خود را از بافت همبند فیبری از دست بدهد و به سمت دیواره واژن بیرون بزند (وضعیتی به نام سیستوسل) ، پایین ترین قسمت مثانه تغییر شکل می‌دهد. اگر شکل مثانه تغییر کند، موقعیت مجرای ادرار می‌تواند در جایی که به مثانه متصل است تغییر نماید، که در نتیجه باعث تداخل و تضعیف اسفنکتر ادراری می‌شود. در زنان یائسه فقدان استروژن، با نازک‌تر و حساس‌تر شدن پوشش مجرای ادرار، وضعیتی که اورتریت آتروفیک نامیده می‌شود، توانایی اسفنکتر ادرار را برای جلوگیری از جریان ادرار تضعیف می‌کند. در مردان، بی اختیاری استرسی ممکن است پس از جراحی پروستات و در صورت آسیب به اسفنکتر ادراری ایجاد شود. هم در مردان و هم زنان، چاقی می‌تواند باعث ایجاد یا تشدید بی اختیاری استرس یشود زیرا اضافه وزن بیش از حد فشار روی مثانه را افزایش می‌دهد.

بی اختیاری ناشی از سرریز ادرار

بی اختیاری ناشی از سرریز ادرار، نشت غیر قابل کنترل مقدار کمی از ادرار است، که معمولا در اثر نوعی انسداد یا انقباض ضعیف عضله مثانه اتفاق می‌افتد. هنگامی که جریان ادرار مسدود می‌شود یا عضله مثانه دیگر نمی‌تواند منقبض شود، ادرار در مثانه باقی می‌ماند ( احتباس ادرار) ، و مثانه بزرگ می‌شود. فشار ایجاد شده در مثانه همچنان افزایش می‌یابد تا مقدار کمی از ادرار بیرون بریزد. افزایش فشار مثانه همچنین می‌تواند به کلیه‌ها آسیب برساند.

در مردان مسن‌تر، بزرگ شدن پروستات می‌تواند مجاری ادرار را مسدود کند. در موارد کم شیوع‌تر، بافت زخم پایین ترین قسمت مثانه، جایی که به مجرای ادرار متصل می‌شود، را باریک و یا حتی مسدود می‌کند و گاهی اوقات خود مجرای ادرار را مسدود می‌نماید (تنگی مجرا). این باریک شدن یا انسداد ممکن است پس از عمل جراحی پروستات رخ دهد. در مردان و زنان، یبوست شدید یا به هم فشردگی مدفوع، در صورتی که مدفوع، رکتوم را تا نقطه‌ای که بر قسمت پایین مثانه، یعنی اسفنکتر ادرار یا مجرای ادرار فشار می‎آورد، پر کرده باشد، می‌تواند باعث بی اختیاری سرریزی شود. آسیب عصبی که مثانه را فلج می‌کند (بیماری که معمولا مثانه نوروژنیک نامیده می‌شود) نیز می‌تواند باعث بی اختیاری ناشی از سرریز ادرار شود. سکته مغزی و دیابت می‌تواند مثانه را فلج کند و منجر به بی اختیاری سرریزی شود.

بی اختیاری عملکردی

بی اختیاری عملکردی اشاره به از دست دادن ادرار ناشی از ناتوانی (یا گاهی اوقات ناخواسته) برای رسیدن به توالت است. شايع‌ترين علل این وضعیت بیماری‌هایی مانند سکته مغزي يا آرتروز شديد هستند که باعث بي حرکتي مي‌شود و یا شرايطي مانند زوال عقل ناشي از بيماري آلزايمر است که با عملکرد ذهني تداخل دارند. در موارد نادر، افراد در حدی افسرده می‌شوند که به توالت نمی‌روند (بی اختیاری روانی)

بی اختیاری ترکیبی 

بی اختیاری ترکیبی شامل بیش از یک نوع بی اختیاری است. شایع‌ترین نوع بی اختیاری ترکیبی در زنان مسن اتفاق می‌افتد، که اغلب ترکیبی از بی اختیاری فوریتی و استرسی است. بی اختیاری فوریتی و بی اختیاری عملکردی در افراد مبتلا به زوال عقل، بیماری پارکینسون، سکته مغزی و سایر اختلالات عصبی ناتوان کننده با هم اتفاق می‌افتند.

علل و علائم بی اختیاری ادرار در افراد مسن

پیری به خودی خود باعث ایجاد بی اختیاری ادرار نمی‌شود، اما تغییراتی که با پیری رخ می‌دهد می‌تواند خطر ابتلا به بی اختیاری ادرار را با تاثیر بر توانایی فرد در کنترل ادرار افزایش دهد. به عنوان مثال، حداکثر مقدار ادرار که مثانه می‌تواند در مثانه نگه داشته شود (ظرفیت مثانه) کاهش می‌یابد. توانایی به تعویق انداختن ادرار کاهش می‌یابد. ادرار بیشتری بعد از ادرار کردن در مثانه باقی می‌ماند(ادرار باقی مانده) ، بخشی از این وضعیت به دلیل فشار ناکارآمد عضله مثانه است. در زنان یائسه، اسفنکتر ادراری به طور موثر ادرار را در مثانه حفظ نمی‌کند، زیرا کاهش میزان استروژن بعد از یائسگی منجر به کوتاه شدن مجراهای ادرار و نازک شدن و شکنندگی پوشش آن (آتروفی) می‌شود. همچنین، جریان ادرار از طریق مجرای ادرار کاهش می یابد. در مردان، جریان ادرار عبوری از مجرا ممکن است توسط غده پروستات بزرگ شده بازداشته شود، که در نهایت منجر به بزرگ شدن مثانه شود.

بی اختیاری ادرار علل احتمالی زیادی دارد. بعضی از علل، مانند عفونت مثانه، شکستگی لگن، یا جنون باعث بی اختیاری ناگهانی و سریع می‌شوند. علل دیگر، مانند بزرگ شدن پروستات در مردان یا زوال عقل، به تدریج کنترل ادرار را مختل می‌کند تا بی اختیاری به بار آید. بی اختیاری ممکن است برطرف شود و هرگز رخ ندهد. از سوی دیگر، ممکن است همچنان ادامه یابد، به صورت پراکنده، یا در بعضی موارد به صورت مکرر اتفاق بیفتد.

تشخیص این مشکل در افراد سالخورده

اطلاعات جمع آوری شده با سوال کردن در مورد ادرار و بی اختیاری می‌تواند به متخصص ارولوژی کمک کند تا نوع، شدت و علت مشکل را تعیین کند و یک برنامه درمانی مناسب ارائه دهد. پزشکان اغلب سوالاتی در مورد سبک زندگی و زمان بی اختیاری می‌پرسند.

ممکن است از فرد مبتلا به بی اختیاری ادرار خواسته شود دفعات بی اختیاری را ثبت کند که در آن عادات ادراری برای حداقل 3 روز ثبت می‌شوند. این دفتر خاطرات می‌تواند به دکتر در ارزیابی کمک کند که بی اختیاری اغلب  چه زمانی اتفاق می‌افتد و میزان ادرار از دست رفته در هر بار بی اختیاری چقدر است. این دفتر ثبت دفعات می‌تواند به پزشک کمک کند که علت بی اختیاری را تعیین نماید.

معاینه فیزیکی

یک معاینه فیزیکی می‌تواند اطلاعات ارزشمندی ارائه دهد. معاینه رکتوم می‌تواند تأیید کند که آیا فرد مبتلا به یبوست شدید یا به هم فشردگی مدفوع است یا خیر. آسیب عصبی مربوط به یا ایجاد کننده بی اختیاری می‌تواند با بررسی حسی و رفلکس در قسمت پایین بدن تشخیص داده شود. در زنان، معاینه لگن به شناسایی مشکلاتی که ممکن است باعث ایجاد بی اختیاری شود، مانند آتروفی پوشش مجرای ادرار و افتادگی مثانه به داخل واژن، کمک می‌کند. بی اختیاری استرسی گاهی اوقات به سادگی با مشاهده ریزش ادرار در حالی که فرد سرفه می‌کند یا تحت فشار است، تشخیص داده می‌شود.

سونوگرافی و سوند

میزان ادرار باقی مانده در مثانه پس از ادرار (ادرار باقی مانده) می‌تواند با سونوگرافی اندازه گیری شود. در روش دیگر، مقدار ادرار باقی مانده را می‌توان با یک لوله کوچک (کاتتر) که داخل مثانه قرار داده می‌شود (کاتتریزاسیون ادراری) اندازه گیری کرد. مقدار زیاد ادرار باقی مانده می‌تواند نشان دهنده بی اختیاری ناشی از سرریز ادرار، نتیجه انسداد جریان ادرار یا عدم انقباض کامل مثانه باشد.

آنالیز ادرار

بررسی ادرار با یک میکروسکوپ (آنالیز ادرار) می‌تواند تعیین کند که آیا عفونت وجود دارد یا خیر.

تست اورودینامیک یا نوار مثانه

آزمایشات ویژه‌ای که در طی ادرار کردن انجام می‌شود (ارزیابی اورودینامیک) در برخی موارد مفید هستند. این آزمایش‌ها فشار وارده بر مثانه را در حالت استراحت و هنگام پر بودن اندازه گیری می‌کند. یک کاتتر از طریق مجرای ادرار داخل مثانه وارد می‌شود و آب از کاتتر عبور می‌کند در حالی که فشار داخل مثانه ثبت می‌شود. به طور معمول، فشار به آرامی و به طور پیوسته افزایش می‌یابد. در برخی افراد، فشار قبل از اینکه مثانه کاملا پر شود، به طور ناگهانی افزایش می‌یابد و یا به شدت بالا می‌رود. الگوی تغییر فشار به پزشک کمک می‌کند تا نوع بی اختیاری و بهترین درمان ممکن را تعیین کند. میزان جریان ادرار نیز می‌تواند اندازه گیری شود. این اندازه گیری می‌تواند تعیین کند که آیا جریان ادرار مسدود شده و آیا عضله مثانه می‌تواند به اندازه کافی برای قطع ادرار منقبض شود یا خیر. در بعضی موارد، پزشک ممکن است با یک لوله انعطاف پذیر به نام سيستوسکوپ داخل مثانه را مشاهده کند.

 درمان بی اختیاری در زنان و مردان مسن

درمان با توجه به نوع و علت بی اختیاری متفاوت است. در اغلب موارد، بی اختیاری می‌تواند درمان شود و یا به طور قابل توجهی کاهش یابد.

درمان بی اختیاری فوریتی

• آموزش مثانه. افراد مبتلا به بی اختیاری فوریتی تشویق می‌شوند که در فواصل منظم، معمولا هر 2 تا 3 ساعت قبل از اینکه اضطرار به وجود آید، ادرار کنند. این نوع آموزش، که گاهی اوقات آموزش عادت یا مثانه نامیده می‌شود، مثانه را نسبتا خالی نگه می‌دارد، بنابراین احتمال بی اختیاری را کاهش می‌دهد. یک رویکرد دیگر تمرین مقاومت در برابر ادرار کردن برای مدت زمان‌های طولانی‌تر است، زمانی که نیاز به ادرار احساس می‌شود. هدف ادرار کردن هر 3 تا 4 ساعت یک بار بدون وقوع بی اختیاری است.
• انجام تمرینات عضلات لگنی (تمرینات کگل) می‌تواند بسیار مفید باشد. این تمرین‌ها شامل انقباض مکرر عضلات لگن برای چندین بار در روز جهت تقویت آن‌ها می‌باشد.
• داروهایی که با کاهش انقباض عضلات باعث رهاسازی مثانه می‌شوند، ممکن است کمک کننده باشند. دو دارویی که اغلب مصرف می‌شوند شامل اکسي بوتينين و تولترودين می‌باشند. اشکال طولانی مدت این داروها می‌تواند یکبار در روز مصرف شوند.
• استفاده از یک ضربان ساز که سیم‌های آن در داخل نخاع قرار داده می‌شوند، در برخی از افرادی که چندین بار (بیش از 50 بار در روز) بی اختیاری فوریتی تجربه می‌کنند، مفید بوده است.
• بیوفیدبک از سنسورهایی استفاده می‌کند که به کاربر سیگنال‌های آگاهی از بدن بیشتری در زمان نیاز به ادرار کردن میدهد. این روش در کمک به سالمندان برای کنترل داشتن روی مثانه و عضلات اطراف آن مفید است

درمان بی اختیاری استرسی

• افراد مبتلا به بی اختیاری استرسی، مانند افرادی که دارای بی اختیاری فوریتی هستند، کردن هر 2 تا 3 ساعت یک بار برای جلوگیری از پر شدن کامل مثانه، تشویق به ادرار می‌شوند.
• تمرینات عضلانی لگن (تمرینات کگل) معمولا مفید هستند.
• در خانم‌هایی که بی اختیاری استرسی آن‌ها به علت آتروفی مجرای ادرار می‌باشد، استفاده از کرم استروژن در داخل واژن یا در ناحیه‌ای که دقیقا اطراف دهانه مجرای ادرار را احاطه می‌کند، می‌تواند کمک کننده باشد. در صورتی که سایر داروها مانند سودوافدرین که به سفت کردن اسفنکتر ادراری کمک می‌کنند، نیز مصرف شوند، کرم استروژن به احتمال بیشتری مفید خواهد بود.
• نشان داده شده است که تحریک الکتریکی سطحی در زنان سالمند مبتلا به بی اختیاری استرسی بسیار موثر است.
• بسیاری از افراد مبتلا به بی اختیاری استرسی شدید که به درمان پاسخ نمی‌دهد، از جراحی بهره می‌برند. جراحی ممکن است شامل بالا کشیدن مثانه و تقویت بخشی که به مجرای ادرار متصل است، باشد. تزریق کلاژن در اطراف مجرای ادرار در بعضی موارد موثر است. در موارد نادر، ممکن است برای قرار دادن یک اسفنکتر مصنوعی به جای اسفنکتر ادراری که به اندازه کافی بسته نمی‌شود، جراحی انجام شود.

درمان بی اختیاری ناشی از سرریز ادرار

• هنگامی که علت انسداد جریان ادرار است، بی اختیاری در هر زمان ممکن با حذف یا کاهش انسداد درمان می‌شود.
• داروهایی که اسفنکتر ادراری را آرام می‌کنند، مانند ترازوزین و تامسولوزین، به سرعت برخی از انسداد های ناشی از بزرگی پروستات را برطرف می‌کنند. فیناستراید هنگامی که طی ماه‌ها مصرف شود، می‌تواند اندازه پروستات را کاهش دهد یا رشد آن را متوقف کند.
• در روش جایگزین، مردان مبتلا به بی اختیاری سرریزی ناشی از بزرگ شدن پروستات می‌توانند تحت عمل جراحی قرار گیرند تا تمام یا بخشی از پروستات را بردارند.
• صرف نظر از علت، در برخی موارد بی اختیاری ناشی از سرریز ادرار، یک کاتتر باید به مثانه وارد شود تا آن را تخلیه کند و از عوارضی مانند عفونت‌های مکرر و آسیب کلیه جلوگیری شود. قرار دادن و برداشتن یک کاتتر چندین بار در روز (کاتتریزه متناوب) به جای یک کاتتر که به طور نامحدود باقی می‌ماند (کاتتریزه شدن دائمی) توصیه می‌شود. کاتتریزاسیون متناوب به احتمال کمتری باعث ایجاد عفونت می‌شود. افراد می‌توانند خودشان کاتتر را قرار دهند (کتتریزاسیون متناوب توسط خود فرد) ، اما باید قادر باشند انجام این کار را به خاطر بسپارند و مهارت دستی مناسب را داشته باشند.

درمان بی اختیاری ادرار در پیری با درمان‌های خانگی 

آموزش و تغییر سبک زندگی

گاهی اوقات درمان تنها شامل آموزش و تغییرات رفتاری ساده می‌باشد. فرد درباره عملکرد مثانه و اثرات داروها و مصرف مایعات آموزش می‌بیند. همچنین فرد یاد می‌گیرد که چگونه عادت‌های دفع ادرار و مدفوعی را ایجاد کند که کنترل ادرار را بهبود می‌بخشد، از جمله اینکه صبور باشد و با عجله ادرار و مدفوع انجام ندهد.

تغییرات رژیم غذایی

به فرد توصیه می‌شود از مایعاتی که ممکن است باعث تحریک مثانه شود، مانند نوشیدنی‌های کافئین دار اجتناب کند یا به میزان کم مصرف کند. نوشیدن شش تا هشت عینک اونس مایعات بدون کافئین در روز برای جلوگیری از افزایش بیش از حد ادرار که می‌تواند مثانه را نیز تحریک کند، توصیه می‌شود.

مدیریت مصرف دارو

اگر اختلالات یا داروهای خاصی سبب ایجاد بی اختیاری شوند، درمان شامل تلاش برای از بین بردن یا به حداقل رساندن این عوامل است. داروهایی که فشرده سازی عضله مثانه را کاهش می‌دهند، اغلب می‌توانند قطع شوند. برای افرادی که دیورتیک مصرف می‌کنند، زمان بندی دوز را می‌توان تنظیم کرد تا فرد بتواند در هنگام اثر گذاشتن دارو، به دستشویی نزدیک باشد.