یکی از عوارض شایع یائسگی از دست دادن کنترل مثانه است که در اثر تغییرات بدن بروز مییابد. تخمدانها در دوران یائسگی دیگر هورمون استروژن تولید نمیکنند؛ وجود این هورمون در دوران بلوغ و بارداری و برای کنترل کردن چرخه قاعدگی ضروری است. با متوقف شدن تولید استروژن، بدن فرصتی مییابد تا پس از پشت سر گذاشتن تمام این مراحل استراحت کند.
اکثر بانوان میدانند که یائسگی با عوارضی همچون گرگرفتگی، تعریق شبانه و تغییرات خلق و خو همراه است؛ اما یائسگی عوارض دیگری نیز دارد که یکی از آنها بیاختیاری ادرار است:
- خاصیت ارتجاعی بافت واژن کاهش مییابد.
- پوشش داخلی میزراه، لوله تخلیه کننده ادرار از مثانه، باریک میشود.
- کف لگن از مجموعه عضلاتی تشکیل میشود که میزراه و مثانه را نگه میدارند؛ ممکن است عضلات کف لگن در دوران یائسگی ضعیف شود.
تاثیر یائسگی بر مثانه
شایعترین عوارضی که در دوران یائسگی و پس از آن برای مثانه پیش میآید، عبارت است از:
- بیاختیاری استرسی: هنگام سرفه کردن، عطسه زدن یا خندیدن چند قطره ادرار بیاختیار خارج میشود. همچنین ممکن است که هنگام بلند کردن اشیاء سنگین یا انجام دادن هر کاری که به مثانه فشار میآورد، ادرار ترشح شود.
- بیاختیاری فوریتی: بیمار ناگهان و بدون مقدمه حس میکند که باید به سرعت ادرار را تخلیه کند و گاهی نمیتواند خود را تا رسیدن به سرویس بهداشتی کنترل کند. از این اختلال با اصطلاح مثانه پرکار یا تحریکپذیر نیز یاد میشود.
- شب ادراری: نیاز به ادرار کردن برخی بانوان را چند بار در شب بیدار میکند.
- ادرار دردناک: بانوان یائسه بیشتر مستعد عفونتهای مجاری ادراری (UTIs) هستند. عفونت باعث احساس درد هنگام ادرار کردن میشود.
دیگر علل بیاختیاری ادرار در دوران یائسگی
علت بیاختیاری و پرکاری مثانه همواره یائسگی نیست. عضلات مثانه به طور طبیعی و به موازات افزایش سن ضعیف میشود. یا این که ممکن است مثانه در نتیجه زایمان یا به دنیا آوردن چند نوزاد آسیب ببیند.
عارضههایی مانند دیابت یا ام اس نیز به عصبها آسیب میزند و آسیب عصبی نیز به نوبه خود به مشکلات مثانه دامن میزند.
مصرف بعضی داروها نیز باعث بیاختیاری ادرار میشود؛ بعضی ضدافسردگیها و مسکنها مانع تخلیه شدن مثانه میشود. چنانچه مصرف دارو علت بیاختیاری باشد، این مشکل با تغییر دوز یا داروی مصرفی برطرف میشود.
معاینات مربوط به بیاختیاری ادرار
پزشک خانوادگی میتواند این مشکل را درمان کند یا این که شما را به متخصص اورولوژی یا متخصص اورولوژی و بیماریهای دستگاه تناسلی زنانه (یوروگاینکولوژی) ارجاع دهد؛ متخصص اورولوژی در زمینه ناراحتیهای مجاری ادراری و متخصص یوروگاینکولوژی در زمینه اختلالهای کف لگن تخصص دارد. پزشک معاینه لگن را انجام میدهد و وجود عفونت را بررسی میکند. اگر عفونت وجود داشته باشد، احتمالاً پس از برطرف شدن عفونت، مشکل بیاختیاری نیز برطرف خواهد شد. همچنین پزشک آزمایشهای زیر را نیز برای بررسی وضعیت مثانه و کف لگن انجام میدهد:
- تست استرس مثانه: مثانه با آب پر میشود، سپس از بیمار خواسته میشود تا بایستد و سرفه کند یا راه برود تا مشاهده شود که آیا ادرار ترشح میشود یا خیر.
- سونوگرافی مثانه: پزشک به کمک این تصویربرداری بدون درد میتواند ببیند که مثانه چه حجمی از ادرار را میتواند نگه دارد.
- سیستوسکوپی: داخل مثانه در این آزمایش بررسی میشود. بیمار داروی بیحسی دریافت میکند تا دردی حس نکند. پس از اثر کردن داروی بیحسی، لوله باریک و بلندی که در سر آن لنز و منبع نور قرار دارد، وارد میزراه میشود.
- تست اورودینامیک: توانایی مثانه برای نگه داشتن ادرار و تخلیه آن بررسی میشود. از بیمار خواسته میشود که مثانه را تخلیه کند، سپس لوله باریکی از راه میزراه وارد مثانه میشود و ادرار باقیمانده اندازهگیری میشود.
درمان خانگی بیاختیاری
درمان بیاختیاری ادرار با توجه به نوع مشکل انجام میشود، درهر حال با ایجاد تغییراتی کوچک میتوان کنترل مثانه را دوباره به دست آورد.
- عضلات کف لگن را منقبض کنید: ورزشهای کگل عضلات کف لگن را به طور مکرر برای چند ثانیه منقبض و شل میکند. برای این که بدانید چطور باید این تمرین را انجام دهید، جریان ادرار را با منقبض کردن عضلات متوقف کنید؛ البته نباید این کار را به طور مرتب انجام دهید، چون مسدود کردن جریان ادرار، باعث عفونت میشود. حرکت کگل را هر روز 10 بار انجام دهید.
- نوشیدنیها: چای، قهوه و نوشابه مثانه را به سرعت پر میکند و در نتیجه مشکل بیاختیاری شروع میشود.
- در ساعات پایانی روز، مایعات کمتری بنوشید: اگر نیمه شب برای ادرار کردن بیدار میشوید، بهتر است عصرها مایعات کمتری بنوشید.
- وزن خود را در حد سالم نگه دارید: اضافه وزن فشار بیشتری را به مثانه تحمیل میکند.
- در زمانهای معین به سرویس بهداشتی بروید: اگر برنامه معینی، برای مثال هر یک ساعت یکبار، برای رفتن به دستشویی داشته باشید، بهتر میتوانید عضلات مثانه را تحت کنترل دربیاورید. زمانی که مشکلتان کمتر شد، سعی کنید فواصل بین دستشویی رفتن را طولانیتر کنید.
چگونه مشکلات مثانه در یائسگی درمان می شود؟
شب ادراری علل بسیاری دارد. اگر روشهای فوق مشکل بیاختیاری را حل نکرد، پزشک یکی از درمانهای زیر را توصیه میکند:
- تجویز دارو: داروهای ضداسپاسم (آنتی اسپاسمودیک) سیگنالهایی را مسدود میکند که باعث انقباض عضلات مثانه و خروج ادرار میشود.
- کرم استروژن واژینال: دوز پایینی از کرم بر روی داخل واژن یا میزراه استعمال میشود تا بیاختیاری استرسی یا فوریتی کاهش یابد. قرص یا پچ استروژن به اندازه کرم اثر ندارد.
- بیوفیدبک تراپی: متخصص مجرب با استفاده از گرافهای رایانهای و صداها، به شما نشان میدهد که چه زمانی تمرین عضلات کف لگن را به درستی انجام میدهید. به این ترتیب عضلات اطراف مثانه و میزراه به مرور تقویت میشود.
- تحریک الکتریکی: متخصص سنسوری شبیه به تامپون را داخل واژن میگذارد، سپس عضلات کف لگن را با جریان الکتریکی ضعیفی تحریک میکند تا منقبض شود. این دستگاه به مرور زمان توانایی مثانه را برای نگه داشتن ادرار افزایش میدهد.
- پساری: پزشک این دستگاه حلقوی را داخل واژن قرار میدهد. پساری به میزراه فشار میآورد و مانع از خروج ادرار میشود.
- جراحی: اگر درمانهای فوق موثر نباشد، پزشک توصیه میکند که عمل بالا بردن مثانه یا افزایش حمایت از میزراه انجام شود. جراحی بهترین راه برای درمان بیاختیاری استرسی است؛ اما ممکن است بیاختیاری ناشی از پرکاری مثانه را حل نکند.
