درمان احتباس ادرار برای جلوگیری از ابتلا به عفونت و بی اختیاری ادرار

چنانچه مثانه‌ای را که به طور کامل پر شده، نتوان کاملاً تخلیه کرد، با مشکل احتباس ادرار مواجه هستیم. احتباس ادرار می‌تواند حاد یا مزمن باشد. احتباس ادرار حاد به طور ناگهانی رخ می‌دهد و فقط مدت کوتاهی طول می‌کشد. بیماران دچار احتباس ادرار حاد اصلاً، حتی علی‌رغم پر بودن مثانه نمی‌توانند ادرار کنند. احتباس ادرار حاد عارضه خطرناکی است که حتی ممکن است به مرگ بیانجامد و نیاز به درمان اورژانسی دارد. احتباس ادرار حاد با ناراحتی یا درد شدید همراه است.

احتباس ادرار مزمن عارضه‌ای درازمدت است که بیماران مبتلا به آن می‌توانند ادرار کنند، بااین حال تمام ادرار از مثانه تخلیه نمی‌شود. بیماران غالباً تا زمان ابتلا به عارضه دیگری مانند بی‌اختیاری ادرار یا عفونت ادراری (UTI ) از مشکل خود مطلع نیستند؛ بی‌اختیاری ادرار به از دست دادن کنترل مثانه گفته می‌شود که منجر به خروج ناخواسته ادرار می‌شود؛ عفونت ادراری نیز پی‌آمد رشد باکتری‌های مضر در مجاری ادراری است.

علل احتباس ادرار

علل احتمالی احتباس ادرار عبارت است از:

• انسداد مجاری ادرار
• سنگ مثانه: سنگی که در نقطه‌ای از مجاری ادراری تشکیل شده، ممکن است در مثانه گیر کند. سنگ‌های بزرگ خروجی میزراه (مجرای خروجی ادرار) را کاملاً مسدود می‌کنند.
• مشکلات عصبی یا ضایعه نخاعی: آسیب عصبی روند انتقال پیام‌های بین مغز و مثانه را، که برای تخلیه ضروری‌اند، مختل می‌کند.
• دارو: داروهای آرام کننده عصب‌های پرکار بر سلول‌های عصبی مثانه اثر می‌گذارند و جریان ادرار را مختل می‌کنند. این داروها شامل آنتی هیستامین‌های مورد استفاده برای درمان حساسیت، آنتی اسپاسمودیک‌های (ضداسپاسم‌های) مور مصرف برای درمان گرفتگی عضلانی و دل پیچه و ضدافسردگی‌ها می‌شود.
• جراحی: داروی بی‌حسی گیرنده‌های عصبی را کند می‌کند و باعث احتباس ادرار موقتی می‌شود.
• عفونت: عفونت میزراه یا مثانه، مانند عفونت ادراری، باعث ورم یا التهابی می‌شود که به میزراه فشار می‌آورد و جریان ادرار را مسدود می‌کند.
• یبوست: مدفوع سفت گیر کرده در راست روده (رکتوم) به مثانه و میزراه فشار می‌آورد و باعث بسته شدن مجرای خروج ادرار می‌شود.
• سیتسوسل: دیواره بین مثانه و واژن زنان ضعیف می‌شود و در نتیجه مثانه می‌تواند داخل واژن پایین بیاید. این افتادگی مثانه باعث می‌شود که ادرار داخل مثانه گیر کند و باقی بماند.

علائم احتباس ادرار

علائم احتباس ادرار حاد شامل موارد زیر می‌شود و این عارضه نیاز به درمان فوری دارد:

• ناتوانی در ادرار کردن
• نیاز فوری و توام با درد برای تخلیه مثانه
• درد یا ناراحتی در پایین شکم
• نفخ پایین شکم

علائم احتباس ادرار مزمن عبارت است از:

• تکرار ادرار: بیمار 8 بار یا بیشتر در روز ادرار می‌کند.
• خارج شدن ادرار به سختی شروع می‌شود.
• جریان ادرار ضعیف یا غیرروان
• نیاز مبرم و فوری به ادرار کردن با موفقیت اندکی برای ادرار کردن همراه است.
• احساس این که مقداری ادرار پس از تخلیه در مثانه باقی می‌ماند.
• احساس ناراحتی خفیف و دائمی در پایین شکم و دستگاه ادراری

برخی بیماران دچار احتباس ادرار مزمن با هیچ گونه علائمی مواجه نمی‌شوند که باعث مراجعه ایشان به پزشک شود. عدم مراجعه به پزشک احتمال بروز عارضه‌های جدی را در آینده افزایش می‌دهد.

تشخیص

فرایند تشخیص با بررسی سابقه کامل پزشکی و معاینه بالینی شروع می‌شود. پزشک مثانه پر شده و متورم را با زدن ضرباتی آرام روی پایین شکم لمس می‌کند. دیگر آزمایش‌های تشخیصی عبارت است از:

• آزمایش ادرار
• سیستوسکوپی: پزشک با استفاده از اسکوپ داخل مثانه و میزراه را معاینه می‌کند.
• رادیوگرافی و سی تی اسکن: پزشک تنگ شدن یا انسداد مجاری ادرار و تغییر موقعیت دادن مثانه را در تصاویر بررسی می‌کند.
• آزمایش اورودینامیک (نوار مثانه): توانایی مثانه برای تخلیه روان و کامل بررسی و وجود انسداد تعیین می‌شود.
• نوار عصب و عضله (الکترومیوگرافی): چنانچه پزشک احتمال دهد که احتباس ادرار از آسیب عصبی نشأت می‌گیرد، فعالیت مثانه با گرفتن نوار عصب و عضله اندازه‌گیری می‌شود.

درمان

تخلیه مثانه

سوندگذاری برای تخلیه مثانه انجام می‌شود. درمان احتباس ادرار حاد با سوندگذاری و به منظور رفع فشار روی مثانه پر و پیشگیری از آسیب مثانه شروع می‌شود. پزشک معالج سوندگذاری را در مطب یا مرکز جراحی سرپایی یا بیمارستان انجام می‌دهد. سوندگذاری غالباً تحت بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. پزشک سوند را از راه میزراه وارد مثانه می‌کند. در صورت انسداد میزراه، سوند مستقیماً از پایین شکم، دقیقاً بالای استخوان شرمگاهی وارد مثانه می‌شود. این عمل تحت بیهوشی انجام می‌شود.

استنت گذاری در میزراه

استنت گذاری یکی از روش‌های درمان تنگی میزراه است که در آن، لوله‌ای مصنوعی به نام استنت در ناحیه‌ای از میزراه که دچار گرفتگی است، وارد می‌شود. پس از آن که استنت در جای مناسب قرار گرفت، استنت مانند فنر منبسط می‌شود و بافت اطراف را رو به عقب فشار می‌دهد تا میزراه باز شود. استنت می‌تواند موقتی یا دائمی باشد.

درمان دارویی پروستات

داروهایی که رشد پروستات را متوقف یا آن را کوچکتر می‌کند و علائم احتباس ادرار ناشی از بزرگ شدن پروستات را کاهش می‌دهد، عبارت است از:

• دوتاستراید (آوودارت)
• فیناستراید (پروسکار)

داروهای زیر عضلات خروجی مثانه و پروستات را شل می‌کند تا فشار ناشی از انسداد کاهش یابد:

• آلفوزوسین (اوروکساترال)
• دوکسازوسین (کاردورا)
• سیلودوسین (راپافلو)
• تادالافیل (سیالیس)
• تامسولوسین (فلوماکس)
• ترازوسین (هیترین)

اتساع میزراه

برای درمان تنگی میزراه، لوله‌هایی با افزایش قطر تدریجی وارد میزراه می‌شود، این درمان به اتساع میزراه موسوم است. روش دیگر برای اتساع میزراه این است که بالون کوچکی در انتهای سوند باد و وارد میزراه می‌شود.

بیوفیدبک عضلات کف لگن

بیمار در این روش درمانی شیوه تقویت و شل کردن عضلات کف لگن را آموزش می‌بیند. دستگاه‌های اندازه گیری کننده الکترونیکی و مکانیکی وجود دارد که شیوه واکنش نشان دادن این عضلات به سیگنال‌های ذهنی را به بیمار نشان می‌دهد. مراحل انقباض و شل شدن عضلات در لحظه روی صفحه نمایشگر نشان داده می‌شود. بیوفیدبک معمولاً به صورت هفتگی، به مدت 8 ـ 6 هفته انجام می‌شود و بیمار باید تمرین‌هایی را نیز در خانه انجام دهد.

تحریک الکتریکی عملکردی

دستگاه داخل یا خارج واژن قرار داده می‌شود تا با اعمال جریان ملایم برق عصب‌ها و عضلات لگن را فعال یا آرام کند.

تمرین‌های کگل

تمرین‌های کگل به نرمش‌هایی گفته می‌شود که بر روی عضلات کف لگن انجام می‌شود. تمرین‌های کگل را در هر زمان و هر مکانی می‌توان انجام داد. این تمرین‌ها معمولاً پیش از مداخله‌های درمانی یا جراحی توصیه می‌شود.

 بی اختیاری ادرار ناشی از احتباس ادرار

بی‌اختیاری ادرار پس از جراحی سرطان، پروستات یا تومور بروز می‌یابد. جراحی از راه میزراه که برای درمان بزرگ شدن (هایپرپلازی) خوش‌خیم پروستات انجام می‌شود، باعث بی‌اختیاری ادرار در برخی مردان می‌شود. االبته ین مشکل غالباً موقتی است و اکثر آقایان کنترل مثانه را چند هفته یا چند ماه پس از جراحی به دست می‌آورند. همچنین عمل جراحی که برای برداشتن تومور یا بافت سرطانی مثانه، پروستات یا میزراه نیز انجام می‌شود، نیز گاهی به بی‌اختیاری ادرار می‌انجامد.

دیگر عارضه‌های ناشی از احتباس ادرار و درمان آن

• عفونت ادراری: ادرار معمولاً استریل است و جریان عادی ادرار اجازه نمی‌دهد که باکتری‌های دستگاه ادراری را عفونی کنند. اما زمانی که مشکل احتباس ادرار پیش می‌آید، جریان غیرعادی ادرار فرصت عفونی کردن مجاری ادراری را به باکتری‌های دهانه میزراه می‌دهد.
• آسیب‌ مثانه: اگر مثانه بیش از حد یا برای مدتی طولانی کشیده شود، عضلات آن آسیبی دائمی می‌بیند و توانایی منقبض شدن را از دست می‌دهد.
• آسیب کلیه: در برخی بیماران دچار مشکل احتباس ادرار، جریان رو به عقب ادرار به سمت کلیه مشاهده می‌شود. این جریان رو به عقب که رفلاکس گفته می‌شود، به کلیه‌ها آسیب می‌زند یا آنها را زخم می‌کند.