علت و درمان بی اختیاری ادرار استرسی با استفاده از توانبخشی لگن

بی‌اختیاری ادرار به از دست دادن غیرعمد کنترل ادرار گفته می‌شود. بی‌اختیاری استرسی زمانی رخ می‌دهد که انجام دادن برخی از فعالیت‌های جسمانی یا برخی حرکات – مانند سرفه کردن، عطسه کردن، دویدن، یا برداشتن اشیاء سنگین – فشار زیادی را بر مثانه وارد کند. بی‌اختیاری استرسی ارتباطی با استرس روحی و روانی ندارد. بی‌اختیاری استرسی با بی‌اختیاری فوریتی تفاوت دارد، بی‌اختیاری استرسی به علت از دست دادن غیرعمد کنترل ادرار در پی انقباضات عضلات مثانه رخ می‌دهد و معمولا با احساس فوریت مرتبط است. بی‌اختیاری استرسی در میان زنان نسبت به مردان شیوع بالاتری دارد.

علل بی‌اختیاری استرسی

بی‌اختیاری استرسی زمانی رخ می‌دهد که عضلات و سایر بافت‌هایی که از مثانه حمایت می‌کنند (عضلات کف لگن) و عضلاتی که دفع ادرار را کنترل می‌کنند (اسفنکتر ادراری)، ضعیف شوند. پر شدن مثانه باعث بزرگتر شدن آن می‌شود، در حالت طبیعی، عضلات شیر مانند میزنای – لوله کوچکی که ادرار را به خارج از بدن هدایت می‌کند – در هنگام بزرگ شدن مثانه بسته می‌مانند و تا زمان رسیدن به سرویس بهداشتی از نشت ادرار جلوگیری می‌کنند. اما هنگامی که این عضلات ضعیف می‌شوند اعمال هرگونه فشار بر عضلات لگن و شکم مانند سرفه کردن، عطسه کردن، بلند کردن اشیاء سنگین، خندیدن، و مواردی از این قبیل، متقابلا به مثانه فشار می‌آورد و باعث نشت ادرار می‌شود.

در موارد زیر احتمال از بین رفتن قدرت عضلات کف لگن و عضله اسفنکتر ادرار وجود دارد:

• زایمان: در برخی زنان، عملکرد ضعیف عضلات کف لگن یا عضله اسفنکتر در پی آسیب دیدن بافت یا عصب در فرایند زایمان به وجود می‌آید. ممکن است بی‌اختیاری استرسی ناشی از این نوع آسیب فورا پس از زایمان یا در سال‌های آینده رخ دهد.
• عمل جراحی پروستات: در مردان شایع‌ترین عاملی که باعث بروز بی‌اختیاری استرسی می‌شود جراحی پروستات برای خارج کردن غده پروستات (پروستاتکتومی) به منظور درمان سرطان پروستات است. از آنجایی که اسفنکتر زیر غده پروستات و دور میزنای قرار دارد، جراحی غده پروستات می‌تواند باعث ضعیف شدن اسفنکتر شود.

علائم بی‌اختیاری استرسی

در صورتی که از بی‌اختیاری استرسی رنج می‌برید ممکن در موارد زیر دچار نشت ادرار شوید:

• سرفه کردن
• عطسه کردن
• خندیدن
• ایستادن
• از ماشین پیاده شدن
• برداشتن اشیاء سنگین
• انجام دادن تمرینات ورزشی
• داشتن فعالیت جنسی

ممکن همیشه موقع انجام دادن این امور دچار بی‌اختیاری ادرار نشوید، اما هرگونه فعالیتی که با افزایش فشار همراه باشد می‌تواند شما را مستعد بی‌اختیاری نماید. این مسئله در مواردی که مثانه پر است شدت می‌یابد.

تشخیص بی‌اختیاری استرسی

هنگام مراجعه به پزشک، از شما سوالاتی پرسیده می‌شود که سرنخی برای تعیین علائم موثر در بی‌اختیاری است. به احتمال زیاد پزشک موارد زیر را در معاینه شما لحاظ خواهد کرد:

• سابقه پزشکی
• معاینه فیزیکی که با تمرکز ویژه بر شکم و دستگاه تناسلی همراه است.
• نمونه ادرار که با هدف بررسی عفونت‌ها، وجود خون، یا سایر ناهنجاری‌ها جمع‌آوری می‌شود.
• معاینه اعصاب که با هدف تشخیص مشکلات اعصاب لگن انجام می‌شود.
• تست ادرار استرسی که پزشک وضعیت بی‌اختیاری را هنگام سرفه و عطسه بررسی می‌کند.

تست‌های مربوط به عملکرد مثانه

تست‌های مربوط به عملکرد مثانه عبارتند از:

ارزیابی مقدار ادرار باقیمانده در مثانه پس از دفع ادرار: در مواردی که پزشک به توانایی شما برای تحمل کامل مثانه شک داشته باشد، به ویژه اگر سن شما بالا باشد، جراحی مثانه انجام داده باشید، یا مبتلا به دیابت باشید، انجام تست توانمندی و کارایی مثانه را تجویز می‌کند.

• اندازه‌گیری فشار مثانه: در برخی از افراد، به ویژه افرادی که از بیماری نورولوژیکی نخاع رنج می‌برند، انجام سیستومتری ضروری خواهد بود. در سیستومتری ضمن پر کردن مثانه، فشار داخل مثانه و نواحی اطراف اندازه‌گیری می‌شود.
• تصویربرداری از مثانه: تصاویر ویدیویی یورودینامیک عکس‌هایی را از مثانه در هنگام پر شدن و تخلیه ادرار ارائه می‌دهد. در این روش یک مایع گرم و رنگی به کمک کانتر به تدریج به درون مثانه تزریق می‌شود و توسط اشعه ایکس تصاویر مختلفی از مثانه ضبط می‌گردد. عکسبرداری تا زمان پر شدن مثانه و دفع ادرار و تخلیه آن ادامه دارد.
• سیستوسکوپی: در این روش از دوربین کوچک برای بررسی وضعیت مثانه و میزنای استفاده می‌شود معمولا سیستوسکوپی در مطب پزشک انجام می‌گردد.

فاکتورهای خطر

برخی از عواملی که خطر بروز بی‌اختیاری استرسی را تشدید می‌کنند عبارتند از:

• سن: اگرچه بی‌اختیاری استرسی یک بخش طبیعی از فرایند پیری محسوب نمی‌شود، برخی از تغییرات جسمانی مرتبط با پیری مانند ضعف عضلات می‌تواند شما را بیشتر مستعد بی‌اختیاری استرسی نماید. با این حال احتمال بروز بی‌اختیاری استرسی در هر سنی وجود دارد.
• نوع زایمان: احتمال بروز عارضه بی‌اختیاری ادرار در زنانی که به روش طبیعی زایمان می‌کنند نسبت به افرادی که روش سزارین را انتخاب می‌کنند، بیشتر است. زنانی که زایمان فورسپس را برای تسریع زایمان و داشتن یک نوزاد سالم انتخاب می‌کنند بیشتر در معرض خطر بی‌اختیاری استرسی قرار دارند. احتمال بروز بی‌اختیاری ادرار در زنانی که به روش وکیوم زایمان می‌کنند کمتر است.
• وزن بدن: افراد چاق و افرادی که اضافه وزن دارند بیشتر در معرض خطر بی‌اختیاری استرسی قرار دارند. وزن اضافی فشار زیادی را به شکم و لگن وارد می‌کند.
• جراحی لگن که در گذشته انجام شده است: هیسترکتومی در زنان و جراحی غده پروستات سرطانی در مردان می‌تواند باعث تغییر عملکرد مثانه و میزنای شود و بیمار را مستعد بی‌اختیاری استرسی نماید.

درمان بی‌اختیاری استرسی

پزشک برای کاهش یا قطع کامل تعداد دفعات بی‌اختیاری ادرار، مجموعه‌ای از روش‌های تلفیقی را پیشنهاد خواهد داد. در صورتی که علت اصلی بی‌اختیاری عواملی مانند عفونت مجرای ادرار باشند، پزشک به درمان این مشکل خواهد پرداخت.

درمان‌های رفتاری

توان‌بخشی عضلات کف لگن

تمرینات مخصوص عضلات کف لگن که تمرینات کگل نامیده می‌شوند به تقویت عضلات کف لگن و اسفنکتر ادرار کمک می‌کنند. پزشک یا متخصص فیزیوتراپی به شما کمک می‌کند که این تمرینات را به درستی انجام دهید. میزان سودمندی تمرینات کگل همانند سایر تمرینات ورزشی به تعداد دفعات انجام آنها بستگی دارد. می‌توان در کنار تمرینات کگل از تکنیکی که بیوفیدیک نام دارد برای تقویت این عضلات استفاده کرد. در بیوفیدیک از سنسورهای فشار یا محرک‌های الکتریکی برای تقویت انقباضات عضلات لگن و مثانه استفاده می‌شود.

مصرف مایعات

مصرف مایعات به این معناست که گاهی ممکن است پزشک از بیمار بخواهد برای مقدار مایعاتی که در طول روز و عصر مصرف می‌کند برنامه زمانی داشته باشد. در این حالت نباید مقدار مایعات آنقدر محدود شود که بیمار را دچار کم آبی کند. گاهی پزشک از بیمار می‌خواهد از مصرف نوشیدنی‌های الکلی و کافئین‌دار خودداری کند زیرا این نوشیدنی‌ها بر عملکرد مثانه تاثیر می‌گذارند. اما تحقیقاتی که اخیراً انجام شده است نشان داد که مصرف کافئین و قهوه باعث تشدید بی‌اختیاری استرسی نمی‌شود. اگر بیمار متوجه شود که مصرف مایعات در فواصل زمانی معین و عدم مصرف محرک‌ها به طرز قابل توجهی باعث بهبود نشت ادرار شده است باید در خصوص ارزشمند بودن این تغییرات در بهبود نشت ادرار تصمیم قطعی بگیرد.

تغییر در سبک زندگی

عدم استعمال دخانیات، کاهش وزن، یا درمان سرفه مزمن می‌تواند خطر بی‌اختیاری استرسی را کاهش دهد و باعث بهبود علائم بیمار شود.

بازآموزی مثانه

در مواردی که بیمار دچار بی‌اختیاری ترکیبی است، پزشک برنامه‌ای را برای دفع ادرار (بازآموزی مثانه) پیشنهاد می‌دهد که به بیمار کمک شایانی می‌کند. در اکثر مواقع، بازآموزی مثانه می‌تواند از تعداد دفعات و شدت نیاز به دفع ادرار فوریتی بکاهد.

داروها

در ایالات‌ متحده هیچ‌گونه داروی تاییدشده‌ای برای درمان بی‌اختیاری استرسی وجود ندارد. در اروپا از دولوکستین که یک داروی ضدافسردگی است برای درمان بی‌اختیاری استرسی استفاده می‌شود. پس از قطع مصرف دارو، به سرعت علائم بی‌اختیاری ادرارعود می‌کنند. تهوع از شایع‌ترین عوارض جانبی ناشی از قطع مصرف این دارو است.

دستگاه‌هایی برای رفع بی‌اختیاری استرسی

امروزه دستگاه‌های طراحی شده‌اند که به کنترل بی‌اختیاری استرسی در زنان کمک می‌کنند. این دستگاه‌ها عبارتند از:

• پساری: دستگاه پساری که با هدف کنترل بی‌اختیاری ادرار طراحی شده است، شبیه یک حلقه است که دو انتهای آن برجسته می‌باشد و در طرفین میزنای قرار می‌گیرند. این دستگاه توسط پزشک یا پرستار درون بدن قرار داده می‌شوند. این وسیله با محافظت از مثانه از نشت ادرار در انجام برخی فعالیت‌ها، به ویژه در مواردی که بیمار دچار افتادگی مثانه شده است، جلوگیری می‌کند. در مواردی بیمار قصد جراحی ندارد استفاده از این وسیله سودمند است. باید هر روز پساری را خارج کرده و کاملا شستشو داد. معمولا پساری بیشتر برای افرادی استفاده می‌شود که دچار افتادگی اعضای درون لگن شده‌اند.
• وسایلی که درون میزنای قرار می‌گیرند: این دستگاه کوچک که شبیه تامپون است درون میزنای قرار می‌گیرد و از نشت ادرار جلوگیری می‌نماید. معمولاً از این وسیله برای جلوگیری از بی‌اختیاری ادرار هنگام انجام برخی فعالیت‌ها استفاده می‌شود. بیماران نمی‌توانند به صورت ۲۴ ساعته از این وسیله استفاده کنند. معمولاً از این وسیله فقط مواقعی استفاده می‌شود که بیمار قصد انجام فعالیت‌های سنگین مانند دویدن، تنیس بازی کردن، یا برداشتن اجسام سنگین را دارد.