بی اختیاری ادرار بعد از عمل برداشت رحم و درمان با ورزش تقویت مثانه

دستگاه تولید مثل زنان یک دستگاه بسیار پیچیده است و مانند هر دستگاه دیگری، ممکن است گاهی مشکلاتی در آن ایجاد شود. زمانی که روش‌های مختلف درمانی نتوانند مشکل را رفع کنند، فرد به جراحی نیاز خواهد داشت. جراحی برداشت رحم، که یکی از مهم‌ترین اجزای دستگاه تولید مثل در زنان است، هیسترکتومی نامیده می‌شود. بی اختیاری ادرار یکی از عوارض رایج انجام هیسترکتومی است. زیرا از آنجایی که رحم و مثانه هر دو در لگن قرار دارند در حین عمل جراحی هیسترکتومی به عضلات مثانه آسیب وارد می‌شود و مثانه برای نگه داشتن و کنترل ادرار دچار مشکل می‌شود.

انواع هیسترکتومی

هیسترکتومی کامل شکمی

هیسترکتومی کامل شکمی رایج‌ترین نوع هیسترکتومی است. در حین انجام هیسترکتومی کامل شکمی، پزشک رحم و دهانه رحم را برمی‌دارد. زخم باقی مانده بر روی شکم ممکن است افقی یا عمودی باشد که به علت انجام عمل و اندازه‌ی محل درمان بستگی دارد. سرطان رحم و تخمدان، آندومتریوز، و فیبروئیدهای بزرگ رحمی با هیسترکتومی کامل شکم درمان می‌شوند.

هیسترکتومی واژنی

در حین انجام هیسترکتومی واژنی، رحم از راه واژن خارج می‌شود. هیسترکتومی واژنی برای مشکلاتی همچون افتادگی رحم، هیپرپلازی آندومتر، یا دیسپلازی دهانه رحم مناسب است. در این مشکلات رحم خیلی بزرگ نیست و نیاز به بررسی کامل شکم با استفاده از روش‌های جراحی گسترده‌ وجود ندارد. فقط کافی است بیمار در حین انجام عمل پاهای خود را روی یک دستگاه رکاب مانند بگذارد. 

هیسترکتومی واژنی با کمک لاپاراسکوپی

هیسترکتومی واژنی با کمک لاپاراسکوپی فرآیندی شبیه به هیسترکتومی واژنی که در بالا توضیح داده شد می‌باشد اما در آن از لاپاراسکوپ نیز استفاده می‌شود. لاپاراسکوپ یک لوله‌ی مشاهده‌ی باریک است که برای مشاهده‌ی قسمت‌های داخلی شکم استفاده می‌شود. استفاده از لاپاراسکوپی در حین انجام هیسترکتومی واژنی برای برخی از زنان بهتر است زیرا پزشک می‌تواند با استفاده از لاپاراسکوپ قسمت‌های بالای شکم را کاملا بررسی کند.

هیسترکتومی سوپراسرویکال

از هیسترکتومی سوپراسرویکال (بالای دهانه رحم) برای برداشت رحم استفاده می‌شود در حالی که از دهانه رحم چشم پوشی کرده و آن را در جای خود رها می‌کنند. دهانه رحم فضای تشکیل دهنده‌ی پایین‌ترین قسمت رحم است که در انتها (بالای) کانال واژنی قرار دارد ( تصویر بالا را ببینید). انجام این عمل کاملا از احتمال ایجاد سرطان در قسمت باقی‌ مانده جلوگیری نمی‌کند. این عمل برای زنانی که پاپ اسمیرهای غیر طبیعی داشته یا به سرطان دهانه رحم مبتلا هستند مناسب نیست. زنان دیگر اگر دلیلی برای برداشت دهانه رحم نداشته باشند می‌توانند این عمل را انجام دهند. در برخی موارد، مانند آندومتریوزهای شدید بهتر است دهانه رحم در جای خود باقی بماند. این عمل آسان‌تر بوده و انجام آن به زمان کمتری نیاز دارد.

هیسترکتومی سوپراسرویکال لاپاراسکوپی

هیسترکتومی سوپراسرویکال لاپاراسکوپی مانند LAVH (هیسترکتومی واژنی با کمک لاپاراسکوپی) انجام می‌شود اما رحم از دهانه رحم جدا شده و بافت رحمی از طریق یک برش لاپاراسکوپی خارج می‌شود. بهبودی در این روش سریع‌تر از دیگر روش‌های هیسترکتومی حاصل می‌شود. احتمال قاعدگی در اثر باقی ماندن دهانه رحم در محل بسیار کم است زیرا معمولا پوشش داخلی دهانه رحم سوزانده می‌شود.

هیسترکتومی رادیکال

هیسترکتومی رادیکال یک جراحی گسترده‌تر از هیسترکتومی کامل شکمی است زیرا در هیسترکتومی رادیکال بافت‌های اطراف رحم و بالای واژن نیز برداشته می‌شوند. هیسترکتومی رادیکال بیشتر در مراحل اولیه‌ی سرطان دهانه رحم انجام می‌شود. هیسترکتومی رادیکال عوارض بیشتری نسبت به هیسترکتومی شکمی دارد. این عوارض شامل ایجاد زخم و آسیب به روده‌ها و دستگاه ادرار است.

اوفورکتومی و سالپنگو اوفورکتومی (برداشت تخمدان‌ها و لوله‌های فالوپ)

اوفورکتومی روشی برای برداشت تخمدان (یا تخمدان‌ها) است در حالی که سالپنگو اوفورکتومی به معنی برداشت تخمدان و لوله فالوپ مجاور آن است. این دو عمل برای درمان سرطان تخمدان، برداشت تورمورهای مشکوک تخمدان یا سرطان لوله فالوپ (که بسیار نادر است) انجام می‌شود. این دو عمل ممکن است برای درمان عوارض ناشی از عفونت یا همراه با هیسترکتومی برای درمان سرطان انجام شوند.

نحوه انجام هیسترکتومی

در گذشته رایج‌ترین نوع هیسترکتومی از راه ایجاد یک برش در شکم (هیسترکتومی شکمی) انجام می‌شد. امروزه به منظور بهبودی سریع‌تر و راحت‌تر بیمار، اکثر جراحان از لاپاراسکوپ کمک گرفته یا هیسترکتومی واژنی انجام می‌دهند )هیسترکتومی از راه واژن). مدت بستری شدن در بیمارستان در هیسترکتومی شکمی بیشتر از هیسترکتومی واژنی بوده و هزینه بیمارستان نیز در هیسترکتومی شکمی بیشتر خواهد بود. انجام هیسترکتومی شکمی نسبت به هیسترکتومی واژنی بیشتر طول می‌کشد (حدود دو ساعت)، مگر اینکه اندازه رحم خیلی بزرگ باشد که در این صورت هیسترکتومی واژنی مدت زمان بیشتری طول خواهد کشید.

هیسترکتومی چه عوارضی دارد؟

اگر در هیسترکتومی تمام رحم برداشته شود، می‌توان برخی از قسمت‌های دیگر را نیز برداشت تا حمایت لگنی برای کنترل مثانه ایجاد شود. اگر در هیسترکتومی به جز تمام رحم، بلکه هر دو تخمدان نیز برداشته شوند، نه تنها عوارض ذکر شده در بالا برای فرد پیش می‌آیند بلکه سطح هورمون‌ها نیز کاهش چشمگیری خواهد داشت. هم آسیب به ساختار محافظ لگنی و هم کاهش سطح هورمون‌ها، هر دو باعث ایجاد مشکل در کنترل مثانه خواهند شد.

هر موقع که امکان داشته باشد، نوعی از هیسترکتومی که در آن تخمدان‌ها و قسمت پایین رحم برداشته نشده و در جای خود باقی می‌مانند (هیسترکتومی سوپراسرویکال) انجام می‌شود. در هیسترکتومی سوپراسرویکال سطح هورمون‌ها کاهش چشمگیری نداشته و یائسگی تقریبا به صورت طبیعی اتفاق افتاده، وضعیت کف لگن و کنترل مثانه و همچنین یکپارچگی و حس واژن حفظ می‌شود. اگر فرد قبل از انجام هیسترکتومی گهگاهی بی اختیاری ادرار داشته، در دو هفته اول پس از انجام هیسترکتومی مشکل کنترل مثانه در او افزایش می‌یابد. بنابراین اگر بیمار در شرایطی است که باید هیسترکتومی انجام دهد، بهتر است با پزشک مشورت کرده و از او بخواهد که هیسترکتومی سوپراسرویکال انجام داده و تخمدان‌ها را خارج نکند.

درمان بی اختیاری ادرار ناشی از جراحی برداشت رحم

بازآموزی مثانه

برخی از افراد، مخصوصا افراد مبتلا به بی اختیاری فوریتی، متوجه خواهند شد که تغییر عادات تخلیه ادرار می‌تواند علائم بی اختیاری را کاهش داده و فرد بهتر بتواند مثانه خود را کنترل کند. برای بازآموزی مثانه دو روش اصلی وجود دارد:

• داشتن یک برنامه منظم برای تخلیه ادرار (این برنامه “تخلیه زمان بندی شده” نامیده می‌شود) به تدریج باعث افزایش فاصله زمانی بین دو تخلیه می‌شود.
• یادگیری سرکوب فوریت ادرار با انجام حرکات انقباضی تقویت کننده‌ی عضله کف لگن و پرت کردن حواس خود با مشغول شدن به کاری دیگر، همچون شمارش معکوس برای ایجاد تاخیر در تخلیه ادرار (این کار تمرین مثانه نامیده می‌شود(.

فردی که روزانه بین پنج تا هشت لیوان مایعات می‌نوشد، باید بین هر مرتبه دفع ادار او حداقل دو ساعت فاصله باشد. اگر فرد بیشتر از این برای تخلیه ادرار مراجعه می‌کند، شب‌ها بیش از یک یا دو مرتبه برای دفع بیدار می‌شود، یا نمی‌تواند فوریت تخلیه مثانه را حداقل ۳۰ دقیقه به تاخیر اندازد، بازآموزی مثانه برای او مفید خواهد بود.

بازآموزی کف لگن

بازآموزی کف لگن به وسیله‌ی مخروط‌های واژن روشی غیر جراحی برای تقویت عضلات کف لگن با انجام حرکات ورزشی است که باید روزی یک یا دو مرتبه در خانه انجام شوند. در این ورزش که با استفاده از چند مخروط کوچک با شکل‌ها و اندازه‌های یکسان اما وزن‌های مختلف انجام می‌شود، یک مخروط وارد واژن می‌شود. این کار با سبک‌ترین مخروطی که واژن به راحتی می‌تواند آن را تحمل کند شروع شده و به تدریج وزن مخروط بیشتر می‌شود تا عضلات کف لگن قوی‌تر شوند.

بیوفیدبک

ممکن است پزشک بیوفیدبک ( پس خوراند زیستی) را به بیمار توصیه کند. بیوفیدبک یک روش آموزشی است که برای نمایش انقباض عضلات کف لگن در هنگام انجام حرکات کگل استفاده می‌شود. در بیوفیدبک از دستگاهی استفاده می‌شود که انقباضات عضلات را ثبت کرده و این انقباضات و حرکات را به سیگنال‌های بصری قابل مشاهده بر روی مانیتور تبدیل می‌کند. این روش برای برخی ا ز افراد مفید است زیرا به آنها آموزش می‌دهد که چگونه حرکات کگل را به طور صحیح انجام دهند.

روش بیوفیدبک معمولا در بیمارستان یا در کلینیک‌های خصوصی توسط یک متخصص فیزیوتراپی، پزشک، پرستار یا یک تکنسین ماهر آموزش داده می‌شود اما بیماران می‌توانند دستگاه مخصوص بیوفیدبک را خریداری نموده و در منزل از آن استفاده کنند.